Sözcü gazetesinden Emre Deveci’nin derlediği habere göre, ABD Temsilciler Meclisi’nde kabul edilen ve Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türklerinin zorla çalıştırılmasının önüne geçmek için hazırlanan yasa tasarısıyla ilgili çarpıcı bir ayrıntı ortaya çıktı. Teknoloji devi Apple’in Kongre gündemine gelecek tasarının çıkmaması için lobi faaliyeti yürüttüğü iddia edildi. Çin’e karşı ticaret savaşı başlatan ve Amerikan şirketlerinin üretim merkezlerini Çin’den başka ülkelere kaydırmasını isteyen ABD yönetimi, son yıllarda Uygur Türklerinin durumunu da daha sık gündeme getiriyor. ABD’li birçok büyük şirket için Çin hem bir üretim merkezi hem de büyük bir pazar, o yüzden ABD yönetiminin girişimleri bu konuda büyük rol oynuyor. KRİTİK MADDELERİ ÇIKARTMAYA YA DA YUMUŞATMAYA ÇALIŞIYOR Amerikan The Washington Post gazetesinin iki Kongre kaynağına dayandırdığı haberine göre, Apple’ın resmi lobi şirketi Fierce Government Relations, bazı kritik maddeleri tasarıdan çıkartmak ya da yumuşatmak için çalışıyor. APPLE VE ÇİN İDDİALARI REDDEDİYOR Gazetenin referans verdiği bazı akademik araştırmalara ve insan hakları örgütleri raporlarına göre, Çin, Doğu Türkistan’da 1 milyonu aşkın Uygur Türkünü “toplama kamplarına” götürdü. Çin ise “toplama kampı” tanımını ve insan hakları ihlali iddialarını reddediyor ve “mesleki eğitim merkezi” ifadesini kullanıyor. Söz konusu araştırma ve raporlarda Apple’ın Çin’de zorla Uygur Türkü işçi çalıştırılan şirketlerle ortaklık yaptığı da iddia ediliyor ancak Apple bu iddiaları reddediyor. ABD’nin en büyük işçi sendikaları konfederasyonu ‘Amerikan Emek Federasyonu ve Endüstriyel Örgütler Kongresi’nin (AFL-CIO) uluslararası ilişkiler departmanı direktörü Cathy Feingold, “Apple’ın istediği, hepimizin sadece oturup konuşması ve gerçek herhangi bir sonuç alamaması” dedi. “KANIT BULAMADIK” DEMİŞLERDİ Apple sözcüsü Josh Rosenstock ise, şirketin Uygur Zorunlu İşçiliği Engelleme Kanununun hedeflerini desteklediğini ve zorunlu işçiliğe karşı olduğunu belirterek “Bu yılın ilk yarısında Çin’deki tedarikçilerimizle detaylı bir inceleme yaptı ve Apple üretim hatlarında zorunlu işçi çalıştırıldığına dair bir kanıt bulamadık. Konuyu yakından izlemeye devam ediyoruz” dedi. Apple CEO’su Tim Cook da, temmuzda Kongre’deki sorgusunda “Eğer tedarik zincirimizde zorla çalıştırma bulursak, o tedarikçiyle anlaşmamıza son veririz” demişti. Yasa geçerse, ABD’de hisseleri borsada işlem gören şirketlerin de Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’ndan tedarik zincirlerinde Doğu Türkistan’da zorunlu işçi çalıştırılmadığına dair onay almaları gerekecek, aksi kanıtlanırsa şirketler hakkında kovuşturma süreci başlayacak. KONGRE’DE YOĞUN LOBİ Söz konusu yasa tasarısı, eylülde Temsilciler Meclisi’nde 3 hayır oyuna karşılık 406 evet oyuyla geçmişti. Gazetede, tasarının hızlı geçmesi nedeniyle özellikle tekstil sektörünün hazırlıksız yakalandığını ve tasarıya karşı pek lobi yapamadıkları aktarıldı. Apple ve diğer şirketler ise Kongre’de işi sıkı tutuyor ve tasarının bazı maddelerini yumuşatmak için yoğun lobi faaliyeti yürütüyor. Tasarıda Patagonia, Coca-Cola ve Costco gibi şirketlerin isimleri de Uygur Türkü işçilerin çalıştırılmasına dair örnek vakalar olarak geçerken, bu isimler arasında yer almamak için de ABD’li şirketlerin lobi yaptığı kaydedildi. Haberde, tasarının özellikle tekstil gibi düşük teknolojili sektörlere odaklandığı, Doğu Türkistan bölgesinin bir pamuk üretim merkezi olduğu yazıldı. İnsan hakları örgütlerinin raporlarına göre, Coca-Cola’nın Doğu Türkistan’dan şeker, Heinz ketçaplarının ise domates aldığı belirtildi. TEDARİK ZİNCİRİNDEKİ ŞİRKETLER RAPORLARDA Avustralya merkezli Stratejik Politika Enstitüsü’nün Mart 2020’de yayımladığı bir rapora göre, Apple’ın sahibi olduğu iPhone telefonların selfie kameralarının üretim zincirinde yer alan O-Film adlı Çinli şirketin bir fabrikasında 1000 ile 2000 bin arasında Uygur Türkü işçi çalıştırılıyor. Bu işçilerin önce kamplarda kaldığı, sonra O-Film fabrikasına taşındığı öne sürülüyor. Tim Cook, Aralık 2017’de bir O-Film fabrikasını ziyaret etmişti. O-Film fabrikalarında, Dell, HP, Amazon ve General Motors gibi ABD’li diğer şirketlere de üretim yapılıyor. Haberde, Amazon’un patronu Jeff Bezos’un aynı zamanda The Washington Post gazetesinin sahibi olduğu notu da düşüldü. FOXCONN İDDİASI Söz konusu raporun ardından Dell, O-Film şirketiyle çalıştıklarını ancak raporda belirilen fabrikayla iş yapmadıklarını öne sürerken, Amazon iddiayı kabul edip zorunlu emeği kınayan bir açıklama yapmıştı. General Motors da iddiaları araştırdıklarını ve söz konusu şirketle ilişkilerini sona erdirdiklerini duyurmuştu. Raporda, iPhone telefonların üretildiği Çin’in Zhengzhou kentindeki Foxconn fabrikasında Doğu Türkistan’dan getirilen Uygur Türkü işçilerin çalıştığı aktarılmıştı. Dünyadaki hegemonyasını Çin’e kaptırmak istemeyen ABD, bu ülkeye karşı bir yandan ekonomik yaptırımlar uygularken bir yandan da ülke içine dönük siyasi hamleler yapıyor.