Sevgili okuyucular,sizlere BORSALAR HAKKINDA tarihsel bir kaynak olması amacıyla,Dünya ve Türkiye Borsa Tarihiyle ilgili bir çalışma derledim ve bilgilerinize sunuyorum.
Öncelikle borsa ne demektir kavramını açalım;
Borsa:Hisse senetlerinin,tahvil ve bonoların,kambiyo(döviz) ve emtia(mal) alım-satımlarının serbestçe yapıldığı kurumsal yerlerdir.
Üç tür borsa vardır,
1)Hisse senedi-tahvil-bono gibi menkul kıymet ticaretinin yapıldığı Menkul Kıymet Borsaları
2)Döviz ticaretinin yapıldığı Kambiyo Borsaları
3)Mal ticaretinin yapıldığı Emtia Borsaları
-
Bir de 4. tür olarak pek çok kişin bildiği çocukken oynadığımız “Borsa Oyunu” var.Şimdiki ismi “Milyoner Oyunu” sanırım.
İlk önce oyuna katılan herkese sermaye olarak sahte kağıt paralar dağıtılır ve oyuncu sayısına göre ayrı renkli piyonlar verilirdi.Sonra büyükçe oyun kartonunun başında toplanır attığımız zar kadar bu piyonları ilerletirdik.Oyundaki Amaç; elimizdeki oyunun başında verilen özsermayemizi artırarak bir üst kademeye geçip kısa yoldan zengin olarak oyunu bitirmekti.
Tabi ki zengin olmaya kalkarken iflas edip sil baştan oyuna başlama riski de vardı.
Aslen Borsayla ilk tanışmam daha İMKB kurulmadan önce çocukluğumda oynadığım bu “Borsa Oyunu” ile oldu diyebilirim.
-
Borsa sözcüğü, Belçika’nın Bruges Kentindeki "Hôtel des Bourses" denilen ve armasında üç tane para kesesi bulunan bir hanın adından gelmektedir.
Burada toplanan yerli ve yabancı iş adamları, satılık malların örnekleri üzerinden alışveriş yaparlardı.
Mal örneği üzerinden senetle alım satıma Ortaçağ fuarlarında da rastlanırdı. Ancak Hôtel des Bourses’ün ünü kısa sürede yayılmıştır.
Dünyanin ilk borsa binası 1487’de Belçika’nın Anvers şehrinde açılmıştır. Anvers Borsası’nı kısa ara ile Lyon(fransa) Borsası ve Toulouse(fransa) Borsası izlemiştir.
Anvers Borsası’nın 1576’da tahrip edilmesi üzerine ticari ve mali işlemler (Hollanda) Amsterdam’da yürütülmüştür.
Hollanda da Amsterdam Borsası 1611’de inşa edilmiştir ve 1662’de yeni bir borsa binası yaptırılmıştır.
İngiltere’de ise 1770 yılında bu tür menkul değerlerin alınıp satıldığı bir kahvehanenin üstüne menkul kıymetler borsası anlamına gelen “The Stock Exchange” levhası asılmış ve buraya giriş ücrete tabi tutulmuş ve ilk borsa doğmuştur.
Londra Menkul Kıymetler Borsası’nın temeli 1801 yılında atılmış ve bina 1802 yılının başlarında çalışmaya başlamıştır. Fakat Londra menkul Kıymetler Borsası’nın yasal kuruluşu 1875 yılında olmuştur.
Fransa’da Paris Borsası ise 1724’te açılmış ve ilk binasının yapımı 1826’da tamamlanmıştır.
Almanya’da ise Frankfurt Borsası’nın ilk borsa binası 1843 yılında yapılmıştır.
Amerika Birleşik Devletleri’nde ise New York Borsası 1792’de 24 iş adamının girişimiyle kurulmuştur.
Osmanlı İmparatorluğu’nda ise borsa tarihinin kökleri 1839 Tanzimat Dönemi’ne kadar uzanan batılılaşma hareketlerine dayanır.
Osmanlı İmparatorluğu’nda 1854 Kırım savaşı ile başlayan emperyalist devletlere olan Osmanlının Borçları nedeniyle,Osmanlı’da menkul değerler borsasının kurulması hem kolaylaşmış, hem de hızlanmıştır.
Osmanlı borçlanma tahvilleri çıkarılmaya başlandıktan sonra, bunun İstanbul’da bir piyasası oluşmuş ve “Galata Bankerleri” denilen gayr-i müslim bankerler Galata’da bu işle uğraşmaya başlamışlardır.
Osmanlıda bir borsa Kurulması gereği bu dönemde ortaya çıkmış ve Galata Bankerleri kendi aralarında, 1864 yılında bir dernek kurarak bu harekete öncülük etmişlerdir.
Galata Borsası denilen daha o dönemlerde bile yabancılar bizim piyasayi ele geçirmişlerdi.O dönemin borsayı yöneten gayr-i müslimleri Yahudi-Ermeni ve Rum azınlıktır.
1866 yılında Osmanlı’dan alacaklı olan devletlerin de desteği ile İstanbul’da bir Dersaadet Tahvilat Borsası kurularak çalışmaya başlamış ve borsaya Maliye nezareti’nce bir komiser atanmıştır. Bu borsanın adı1906 yılında çıkarılan bir nizamname ile Esham ve Tahvilat Borsası’na dönüştürülmüş ve bu kuruluş Cumhuriyet dönemine kadar devam etmiştir.
Gördüğünüz gibi Osmanlıda borsa kurulma nedeni;emperyalist devletlerin Osmanlı Borçlarının İstanbulda yerinden yönetimi ile ilgilidir.Yoksa Osmanlıda 1866 yılında kurulan borsa,diğer batı ülkeleri gibi sanayisi gelişip kendiliğinden oluşmuş bir borsa türü değildir.
Meşrutiyet’in ilanına kadar bu borsaya sadece, İstanbul, Selanik ve Beyrut’ta Kurulmuş bulunan yabancı şirketlerin çıkarmış oldukları menkul değerler kayıtlı iken, Meşrutiyetten itibaren yerli şirketlerin menkul kıymetleri kaydolunmaya başlamıştır.
Türkiye Cumhuriyet döneminde, 1922 yılında çıkarılan yeni bir nizamname (tüzük) ile borsada bugünkü sistemin esasını oluşturan hükümler getirilmiştir.
Cumhuriyet döneminde tüm yabancı sermaye Türkiyeyi terkettiği için, Milli Sermaye dışında herhangibir sermaye yoktu.
Milli Sermaye denilen de Atatürkün Türk Milletinden aldığı güçle devlet eliyle dışarıya bağımlı olmadan TASARRUF YAPARAK Milli Sanayimizi kurmaktan başka bir yol değildi.Çünkü savaştan sonra elde avuçta -damarlarımızda dolaşan asil kanımızdan başka- hiçbirşeyimiz kalmamıştı.
1929 yılında kabul edilen 1447 sayılı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu ve aynı yıl çıkarılan 8172 sayılı nizamname ile mevcut borsa yeniden düzenlenmiş ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsasıadı altında çalışmaya başlamıştır.
1938 yılında çıkanları bir kararname ile İstanbul Borsası kapatılarak Ankara’ya taşınmış ve “Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası” adı ile açılarak çalışmaya başlamıştır.
Bu taşınmana sakıncaları anlaşılmış olacak ki, 1941 yılında borsa yeniden İstanbul’a nakledilmiştir.
Cumhuriyet döneminde kurulan borsalarda bono ve tahvil yanında döviz alım-satımı da işlemler arasında yer almıştır.
Ancak Türkiye’de 1931 yılından sonra şiddeti giderek artan kambiyo kontrolü nedeni ile döviz alım-satımı anlamını yitirmiş ve 1959 yılından sonra borsanın döviz alım-satımı ile ilgili rolü bütünüyle kaldırılmıştır.
1929 yılında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası adı altında bir kanun çıkarılmıştı ama 1980’lere gelene kadar ne kamu sektörü ne de henüz yeni gelişmekte olan özel sektörümüz halka açılmayı düşünmediği için bu kanunun adı var sanı yoktu diyebiliriz.Ayrıca kanun o kadar eskiydi ki yeni düzenlemeler yapılması gerekiyordu.
Kısacası ortalıkta alınıp satılacak hisse senedi yok ama 1929 yılında çıkarılmış bir kanunu var böyle garip bir durum.
Türkiye’de 1981 yılı Temmuz ayında yayınlanan 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile sermaye piyasası yeniden düzenlenirken,Menkul Kıymetler Borsası’na yeni bir şekil ve içerik verilmek istenmiş ve1929 tarih ve 1447 sayılı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu yürürlükten kaldırılmış, bunun yerine 6.10.1983 gün ve K H K/91 sayılı Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname getirilmiştir.
KHK/91′in yayımı tarihinden bir yıl sonra, 6 Ekim 1984 tarihinde “Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik” yayınlanmıştır.
18.12.1985 tarihinde, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği 18962 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğü girmiştir.
Ve nihayet, 26 Aralık 1985 tarihinde İMKB resmi bir törenle açılarak, faaliyete başlamıştır.
Borsamız 1985 yılında İstanbul Cağaloglu’ndaki bir binada ilk olarak " İmkb " adıyla Muharrem Karslı başkanlığında kurulmuştur.
Gelişmiş ülkelerin borsaları Yüzyıllar öncesine uzanırken,ne yazık ki biz 1985 yılında şirketlerimizi halka açarak sermayeyi tabana yayıp halkın hisse senedi alım-satımı yapabileceği borsamızı ancak kurabildik.
Fakat ilk işlemler 1986 yılının Şubat ayında başlayabilmiştir.
O dönem işlemler haftanın ancak bir günü yapılıyordu.Haftalık hisse senedi alınıp satılan dönemden bugünün her iş günü işlem yapılan dönemine kolay gelinmedi.
İmkb "100" endeks olarak işlemlere başlamıştır fakat daha sonra değinecegim gibi 1997 yılbaşında endeksten iki sıfır atıldığı için, günümüzde başlangıç endeksi "1" endeks olarak kabul ediliyor.
Yani 1986 da "1" olan endeks bugün "50.000" seviyelerine kadar yükselmiştir ve bu da borsanın uzun vadeli yatırım aracı olduğunun net bir göstergesidir.
Yine 1986 yılında 40 adet olan hisse senetleri bugün 315 adet civarındadır ve bu da sermaye piyasamızdaki halka açılma gelişimi hakkında net bir göstergedir.
İmkb nin altın yılları Şubat 1986 ile Ağustos 1987 yılları arasındaki dönemdir çünkü sürekli yükselmiştir ve endeks 100 seviyesinden, 1.300 endeks seviyesine çıkmıştır.
Fakat 1987 yılında Abd de yaşanan borsa krizi bizi de etkilemiş ve 1987 ağustos ayından 1989 yılına kadar sürecek olan bir düşüş trendi yaşanmasına neden olmuştur.
1987 ağustos ayında borsamız İstanbulun TOPHANE semtindeki yeni binaya taşınmış ve ilk olarak elektronik panolar kullanılarak modern işlemler yapılmaya başlanmıştır.
Ayrıca o döneme kadar haftada ancak bir gün yapılan işlemler 1987 Ekim ayından itibaren haftanın beş iş günü sürekli olarak yapılmaya başlanmıştır.
Bugün herkesin sanal olarak alıp sattığı fakat görmedigi hisse senetleri,O günlerde üzerinde temettü kuponları bulunan değerli kağıtlara basılıyordu.
Bu kağıtlar hatta Tophane önündeki işporta tezgahlarında Tahtakale’deki döviz alım-satımı gibi sokak önünde alınıp satılıyordu.Bir nevi karaborsa şeklinde değerli kağıda basılı hisse senetleri, ikincil piyasadatezgahüstünde alınıp satılabiliyordu.
1986-1989 Dönemi borsanın gelişiminde emekleme dönemidir.
1989 yılı ise sermaye piyasamız için bir dönüm noktasıdır.
Bugün yabancıların hakim oldugu borsamız varsa,bunu 1989 yılında yürürlüğe giren Sermaye Piyasasi Kanunu’n borçluyuz !!!
1989 Eylül ayında çıkan yasayla paramız artık diğer paralar karşısında konvertibiliteye geçmiş,döviz alım satımı serbestleşmiş ve ülkeye yabancı sermaye girişi tamamen sınırsızca serbest hale getirilmiştir.
Daha sonraki yıllarda bir çok dönem başımıza bela olacak sıcak para illetinle o dönem ilk olarak tanışmış olduk.
1989 yılında çıkan yabancı sermayenin serbestçe girişini sağlayan bu yasadan sonra borsamız şaha kalkmıştır.
1990 yılında oldukça yaman bir ekonomist olan adından da belli Yaman Törüner IMKB başkanı olmuştur.(Yaman Törüner daha sonra merkez bankası başkanlığı görevini de yürütmüştür)
Endeks rekorlar kırarak 1990 yılında 5.000 endeks seviyelerine kadar çıkmıştır.
1991 yılında ABD-IRAK Körfez Savaşı’ndan ötürü borsa önce yükselmiş fakat daha sonra düşmeye başlamıştır.Çünkü o dönem rahmetli Turgut Özalın “Bir Koyup Üç Alacağız” dediği savaştan pek de karlı çıkmamıştık.
1992-1994 yılları arasında borsamız sıcak para girişi nedeniyle sürekli yükselen işlem hacmiyle ta ki 1994 yılının 5 Nisan Kararları’na kadar dolar bazlı yükselmiş ve Endeks 27.000 seviyelerini görmüştür.
O güne kadar en yüksek Dolar bazlı rekor olan 2.20 dolar endeksi gördük.
Gene 1987-1994 yılları arasında endeksi sürükleyen lokomotif olarak nitelenen hisse senetleri arasında başı EREĞLİ (Erdemir) hissesi çekiyordu.O günlerin özellikle YABANCI yatırımcıların ilgi gösterdiği en önemli hisse senedinin bir Kamu İktisadi Teşebbüsü olması,ileride yapılacak özelleştirmelerin o günden bir habercisiydi.
Daha sonra sırasıyla PETKİM-MİGROS-METAŞ gibi hisseler o yıllarda büyük primler yapmıştır.Tabi ki bazi hisse senetleri de borsacı tabiriyle Duvar Kağıdı olmuş yani tarihe karışıp batmıştır.Örnegin;SANTRAL MENSUCAT-SUN ELEKTRONİK gibi..
1994 yılı Nisan ayında İMKB başkanlığına daha sonra oldukca faydalı işler yapacak olan rahmetli TUNCAY ARTUN getirilmistir.
Gene 1994 yılında TRT televizyonu ilk olarak IMKB işlemlerini güncel olarak gösteren teleteks yayınlarına başlamıştır.
1994 Kasım ayında borsanın gelişimi açısından bir devrim niteliği taşıyan hisse senetlerinin saklanması artık kağıta basılı evrak olarak değil,bilgisayar ortamında sanal olarak saklanma sistemine Tuncay Artun döneminde geçilmiştir.
1995 yılına gelince artık Aracı kurumların seans odalarında İMKB tarafından yapılan anlık işlem yayınları gösterilebilmiş ve aracı kurumların borsaya bağlı brokerları aracılığıyla telefonla emir verilerek anlık müşteri işlemleri yapılmaya başlanmıştır.
O güne kadar Tophane’deki binada işlemlerin yapıldığı İmkb,1995 yılının Mayıs ayında da bugünün hala muhteşem borsa binası olan İSTİNYEye taşınmıştır.
1995-1999 dönemi borsa işlemlerinin modernliği açısından şanslı fakat ardarda olan seçimler ve istikrarsız hükümetler nedeniyle de şanssız yıllardır.
Bu yıllarda borsamız dolar bazlı 0.40 dolar ile 1.20 dolararasında gidip gelmiştir.
1997 yılbaşında da "100.000" lere yükselen endeksten iki sıfır atılmış ve endeks "1000" olarak kabul edilmiştir.
Yani bugün "50.000" dediğimiz endeks aslında o günlerin "5.000.000" endeks seviyesidir.
1995-1999 yılları arasında endeksin lokomotif hissesi İŞBANKASI hiseleriydi.
Diğer bankalar kötü durumdayken ve bugün flash olan Garanti –Yapıkredi gibi banka hisseleri sürünürken,ilginç bir şekilde yükselen istisnai tek banka hissesi olarak İŞBANKASI (yaklaşık 5.0 ytl den,100.00 ytl ye kadar %2000 yükselmiştir)dikkat çekiyordu.
TÜRK HAVA YOLLARI ve UÇAK da özellikle dikkat çeken hisselerdendi.
Gene aynı yıllarda bugün artık tarih olan KEPEZ- ÇUKUROVA VE AKTAŞ Elektrik hisseleri büyük sükse yapan senetlerdi.
Bu bahsi geçen elektrik şirketleri devlet tarafından elektrik üretmek ve satmak amacıyla elektrik özelleştirmeleri yapılarak imtiyaz verilmiş şirketlerdi.
Örneğin ben on gün Çukurova Elektrik hissesinin sürekli iki seans tavan kapandığına gözümle şahit olmuştum.Yıl 1995-1996 yıllarıydı.
O dönem Uzan Grubu’nun bu hisselerde(Çukurova-Kepez) manipülasyon yaptığını bilmeyen yoktu fakat hiçkimse müdahale etmeyi akıl edemedi.
Düşünsenize 10 gün tavan olan senet sonra 1 hafta sürekli taban oluyor ve buna kimse ses çıkarmıyor;nedeni de hükümetlerin o dönem sürekli degişmesi ve istikrarsızlığıdır.
Ayrıca devlet içindeki siyasetçi ve bürokrattan destek almadan imtiyazlı bu şirketler üzerinde zaten bu işler yapılamaz.
Çukurova Elektrik seneti 15.000 TL den yıl içinde çeşitli günlerde sert manipülasyonlar yapılarak bir yılda 500.000 TL lere yükseltilmiştir.
Aynı şekilde Aktaş Elektrik ve Kepez Elektrik’te de manipülasyonlar oldu.
Bu şirketlere çok sonraları gecikerek de olsa elkonulmuş ve bir çok yatırımcı mağdur olmuştur.
1996 yılında sırf bu gibi manipülasyonlari önlemek icin GÖZALTI pazarı kurulmuştur, fakat manipülasyonun bugün bile kesin olarak önlendigi söylenemez çünkü bugün bile hala bu işleri yapan gruplar mevcuttur.
1997 yılında ise o dönemin hareketli hisselerinden örnegin Sabah Pazarlama,Bugün Yayıncılık,Sabah Yayıncılık ve Köytaş gibi hisseler bugün artık tarih olmuştur.
Bu arada 1997 yılında borsa başkanımız TUNCAY ARTUN vefat etmiş yerine OSMAN BİRSEN getirilmiştir.
1995-1999 yılları arasını borsa açısından istikrarsız ve siyasete bütünüyle duyarli yıllar olarak kabul edebiliriz.
1999 yılında borsamız 17 Ağustos deprem felaketinden sonra önce düşmüş fakat sonra sürekli yükselmeye başlamıştır.
Nispeten istikrarlı olacagı düşünülen Anap-Mhp-Dsp Hükümeti özelleştirmeleri hızlandıracağı ve istikrarı sağlayacağı düşünüldügü için ,borsa tarihi dirençlerini kırarak dolar bazlı 3.70 cent olan rekor seviyeye2000 yılının Şubat ayında ulaşmıştır.
O dönem PETROLOFİSİ-TÜPRAŞ-DOHOL-DYHOL-HÜRRİYET gibi hisseler büyük primler yapmıştır.
Fakat ilk önce 2000 Kasım Likidite Krizi sonra 2001 Şubat Büyük Ekonomik Krizi sonrası borsamız zirve seviyelerinden-dip seviyelere doğru yol almak zorunda kalmıştır.
Açıkcası 2000 yılında Dolar Bazli 3.70 dolar endeks seviyesini gören borsamız,2001 yılı sonunda Dolar bazlı 0.40 dolar dip endeks seviyesini görerek oldukça uzun süren bir durgunluğa girmiştir.
2001 yılının ağustos ayından daha önce günlük toplam 4 saat "10:00-12:00 - 14:00-16:00 “ arası olan seans saatleri degiştirilmiş ve Seans süreleri uzatılarak "toplam 5 saat" ve 09:30- 12:00 - 14:00-16:30 arası olmustur.
Bugün halihazırdaki sürekli işlem seans saatleri sabah saat 10:00-13:00 arası öğleden sonra 14:00-18:00 arası olarak yapılmaktadır.
2002-2008 yılları arası borsamız dip seviyelerden zirve seviyelerine çıkmıştır.
Endeksin tarihsel Dolar bazlı dibi olan "0.40" Dolar dip seviyelerinden, 5 yılda endeksin tarihsel dolar bazlı zirvesi olan "5.00" Dolar zirve seviyesini 2007 yılı Temmuz Ayı’nda gördük.
2007 Kasım ayında İki Dönem başkanlık yapan OSMAN BİRSENin yerine,HÜSEYİN ERKAN atanmıştır.
Evet sevgili arkadaşlar kısaca Dünya Borsaları ve Ayrıntılarıyla İmkb tarihini özetlemeye çalıştım.Bu kaynağı dilediğiniz yerde ve dilediğiniz amaçla izin almadan kullanabilirsiniz.
İMKB tarihinin her döneminin kendine ait hisse hikayeleri vardır ve her dönemin kaçan-uçan hisseleri ya da çöken-batan hisseleri vardır.
Tarihi istatistikler bize bir kez daha gösteriyor ki;uzun vadede borsada eğer hisse senediniz sağlamsa kaybeden olmaz.
Eğer borsada değerlendireceğiniz para miktarı spekülasyon için çok az ise, kısa zamanda çok kazanmak uğruna kısa vadeli al satlar yapıp strese girerek kendinize dert edinmeyin derim,çünkü para miktarınız az olsa bile asıl büyük kazançlar uzun vadede görülebiliyor.
İmkb tarihinin "1" endeksten "90.000" endekslere 31 yılda geldiğini unutmayınız.
