1763-1864 yılları arasında 101 yıl süren Çerkes-Rus Savaşlarının bittiği tarih olarak kabul edilen 21 Mayıs 1864 her yıl Çerkeslerin yoğun yaşadığı ülkelerde birbirinden farklı programlar ile anılıyor. Son Çerkes birliğinin Krasnaya Polyana (Kızıl Çayır) adı verilen bölgede Ruslar tarafından yok edilmesiyle, Çerkesler daha büyük kitleler halinde anavatanlarını terk etmeye zorlandılar.
21 Mayıs'ın Çerkesler için ne anlam ifade ettiğini kendisi de bir Çerkes olan tarihçi Murat Yalçın 'ya şöyle anlattı;
" 21 Mayıs 1864 tarihi Ruslar için zaferi ifade etse de, bu tarih dünya üzerinde yaşayan milyonlarca Çerkes ve Kafkasyalı için büyük bir trajediyi hatırlatmakta. Yarım milyona yakın Çerkesin hayatını kaybettiği bu savaşlar sonrasında, iki milyondan fazla Çerkes anavatanlarını terk Ruslar tarafından Osmanlı topraklarına doğru sürgün edildi.
Sürgün yolculuğu esnasında Karadeniz'in dalgaları arasında batan sandallarda ve gemilerde , Osmanlı'nın Balkanlardaki ve Anadolu'daki kıyılarına varmış olan Çerkesler'den ise açlık ve salgın hastalıktan dolayı yine on binlerce insan hayatını kaybetti. Sürgün sonrasında binlerce aile Osmanlı'nın iskan politikası nedeniyle birbirinden ayrılıp uzaklara dağıldı.
Osmanlı topraklarında; Balkanlar'dan Anadolu'ya, Anadolu'dan Ortadoğu ve Kuzey Afrika'ya kadar geniş bir bölgeye yerleştirilen Çerkesler, yeni yerleri kısa zamanda ikinci vatan olarak sahiplenmiştir. Askerlik işlerinden uzun bir süre muaf tutulmuş olmalarına rağmen Çerkeslerin önemli bir kısmı, 93 Harbi olarak da bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı çıktığında gönüllü olarak cepheye koşmuştur.
93 Harbi, Trablusgarp Savaşı, Birinci Dünya Savaşı, Milli Mücadele Dönemi gibi en sıkıntılı bütün süreçlerde vatan toprakları uğruna cepheye ilk koşan yine ''vatan kaybetmenin ne olduğunu en iyi bilen'' Çerkesler olmuştur.Bahsedilen savaşlarda ve özellikle de Milli Mücadele Döneminde askeri ve siyasi liderlerin çoğunluğu Çerkesler'den çıkmıştır. Çerkesler, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kuruluş döneminde büyük katkı sağlamış ve devletin kurucuları arasında yer almıştırlar "
SURİYELİ ÇERKESLER
Murat Yalçın, Suriye'de süren savaşta burada yaşayan Çerkesler'in atalarının kaderini yaşadıklarını belirterek, " Balkanların kaybedilmesiyle Ortadoğu'ya ikinci kez sürgün gelen Çerkesler Arap-İsrail Savaşları ve günümüzde Suriye krizi yüzünden oradan da başta Türkiye olmak üzere başka ülkelere üçüncü kez yer değiştirmek suretiyle gelen Suriyeli Çerkeslerin kaderi hiç değişmemiştir " dedi.
