Türkistan’ın Dondurulmuş Sorunu, Fergana Vadisi; Kırgızistan-Tacikistan Arasında Neler Yaşandı? Kırgızistan ve Tacikistan sınır kuvvetlerinin arasında Batken bölgesinde çatışma çıktı. Kırgızistan ve Tacikistan’ın stratejik Fergana Vadisi bölgesindeki sınıra askeri sevkiyat yaptığı öğrenildi. Batken’e bağlı Köktaş Köyü’ndeki su girişine Tacikistan’ın faaliyet yürütmesinin ardından iki ülke halkı arasında arbedeye yol açan durum sonradan iki ülke ordusunu karşı karşıya getirdi. Merkezi Asya/Türkistan’da huzur, barış ve istikrarFergana Vadisinden geçer. Türkistan coğrafyasının merkezinde bulunan Fergana Vadisi tüm bölge ülkeleri açısından stratejik önemli özelliklere sahiptir. Merkezi Asya’nın ilk sırada yer alan sorunlarından biri de su problemidir. Söz konusu vadi bölgesinde su bulunmakla beraber, Merkezi Asya’nın hayatı öneme sahip ve Aral Gölünün önemli nehirleri olan Sır Derya (Seyhun) ve Amu Derya (Ceyhun) nehirlerinin sularının ülkeler arasında eşitsiz bir şekilde paylaşılması Fergana bölgesine sınır ülkeleri arasında sorunlara yol açmaktadır. Kırgızistan ve Tacikistan çeşitli nedenlerle su avantajlarını koz olarak kullanması bölgede gerginliğin artmasına sebep teşkil etmektedir. Yakın geçmişte Sovyet yönetiminin yürüttüğü sorunlu sınır politikaları sonucu günümüzde Türkistan coğrafyasında bulunan bölge ülkelerinin üstesinden gelemediği çok karmaşık ve son derece ihtilaflı problemlerle karşılaşılmasına neden teşkil ediyor.Bu bölgede yaşamakta olan yerli halk ülke sınırları içinde diğer komşu ülkelerin soydaşlarını barındıran bölge ülkeleri, bu özelliği kültürel bir zenginlik olarak görme yerine, ülke istikrarına tehdit oluşturabilecek bir unsur olarak kabul ettiği görülür. Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki ihtilaflı sınır bölgesinde çıkan çatışmada 16 kişi hayatını kaybetti, 165 kişi yaralandı. Ülkeler, sınır bölgesinde yaşanan silahlı çatışmanın sona erdirilmesi için uzlaşmaya varıldığını duyurdu. Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki tartışmalı sınır bölgesinde, 28 Nisan'da iki ülke vatandaşları arasında başlayan kavga silahlı çatışmaya dönüştü.İki ülkenin yönetimleri, çatışmanın kontrol altına alınması için bölgeye askeri kolluk kuvvetleri gönderdi. Kırgızistan Ulusala Güvenlik Komitesi Sınır Teşkilatı’nın bilgilerine göre, ateşkesin Perşembe günü saat 23:45’te yapıldığını duyurmuştu. Gece yarısı ateşkes imzalandıktan sonra askeri teçhizatları ve askerilerin sınır bölgesinden geri çekilmesi için anlaşmaya varılmıştı. Azattyk Radyo Kırgızistan haber ajansı ve Kırgızistan Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, Çatışmalarda Kırgızistan tarafından 13 kişinin yaşamını yitirdiği, 134 kişinin de yaralandığı duyuruldu. Tacikistan medyası tarafından yapılan son dakika haberlerine göre, Tacikistan tarafından da 10 kişinin hayatını kaybettiği, 90 kişinin ise yaralandığı açıklandı. Özbekistan, ortaya çıkan durumun en kısa sürede çözülmesi için mümkün olan tüm yardımı sağlamaya hazır olduğunu açıkladı.Ayrıca Özbekistan, Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki sınır hattı sorununun müzakere yoluyla çözülmesi gerektiğinin önerisinde bulundu. Rusya'da bulunan Kırgızistan Başbakanı Ulukbek Maripov ve Tacikistan Başbakanı Kohir Rasulzoda bir araya gelerek, sınırdaki çatışmanın müzakere yoluyla bir an evvel çözülmesi için hazır olduklarını açıkladı.Kırgızistan Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre, Dışişleri Bakanı Ruslan Kazakbayev ile Tacikistan Dışişleri Bakanı Sirojiddin Muhriddin ve diğer yetkililer, iki ülkenin sınır bölgelerindeki sorunu çözüme kavuşturmak amacıyla görüştü.Görüşmede, her iki taraf için kayıplara ve insanların yaralanmalarına yol açan çatışmanın siyasi ve diplomatik müzakereler yoluyla barışçıl bir şekilde çözüme kavuşturulması gerektiği vurgulandı. Kazakbayev, Kırgız tarafının toprak talep etmediğini ve topraklarını kimseyle paylaşma niyetinde de olmadığını belirterek, sorunların müzakere masasında çözülmesi gerektiğini vurguladı.Bakanlar, görüşmeler sonucunda, yerel saatle 20.00'den itibaren bölgede tam bir ateşkes ve askeri güçlerin konuşlandırıldıkları eski yerlere çekilmesi konusunda anlaşmaya vardı.Ayrıca, birkaç saat içinde tarafların yerel makamlarının temsilcilerinin katılımıyla kolluk kuvvetleri ve güvenlik teşkilatlarının yöneticilerinin bir araya gelmesi kararlaştırıldı. Kazakistan çatışmanın durmasını "memnuniyetle" karşıladı Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, komşu ülkedeki durumu dikkate alarak, iki ülke arasındaki sınırdaki durumun çözümüne yardımcı olmaya hazır olduğunu söyledi. "Kendi adıma, sorunu çözmenin etkili yollarını düşünmeye ve karşılıklı güveni yeniden tesis etmek için çaba göstermeye hazırım." dedi. "Bu tür sınır anlaşmazlıklarının çözümüne yönelik mekanizmaları Merkezi Asya ülkeleri liderlerinin bir sonraki istişare toplantısı çerçevesinde değerlendirmek gerektiğini düşünüyorum." Şeklinde ifadeler kullandı. Tokayev, sınırdaki silahlı çatışmadan "son derece endişeli" olduğunu söyledi ve iki ülkenin ateşi kesip müzakerelere başlama niyetini memnuniyetle karşıladı. Tokayev, kardeş Kırgız ve Tacik halklarıyla ortak tarih ve kültürel değerlerle bağlı olduklarını söyledi. 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasından bu yana, bazı Orta Asya ülkeleri sınır anlaşmazlıklarını çözmek için mücadele ettiler. Tacikistan, Özbekistan ve Kırgızistan ile sınırları paylaşan Ferghana Vadisi özellikle tartışmalı. Kırgız-Tacik sınırının uzunluğu yaklaşık 980 km'dir. Şimdiye kadar 580 km'de sınırlandırma ve sınır belirleme çalışmaları yapılmıştır. Başkent Bişkek'ten 750 kilometre uzaklıktaki Batken Bölgesi'nde sınır hattının her iki tarafında yaşayan iki toplum arasında sıklıkla arazi, tarımsal sulama, hayvan otlatma, ortak yol kullanımı ve sınırdan izinsiz geçişler gibi nedenlerle gerginlik çıkıyor. Kırgızistan sınırları içinde kalan ama Tacikistan'a ait Voruh köyü ile Kırgız Ak Say köyü arasında sık sık çeşitli nedenlerden dolayı yaşanan gerilimlerin tüm bölgenin ulaşımını ve güvenliğini olumsuz etkiliyor. İki ülke Sınır Belirleme Komisyonu'nun son toplantısı Mart 2021'de yapılmıştı. Heyete Tacikistan ve Kırgızistan ulusal güvenlik devlet komitelerinin yetkileri katılmıştı. Dolayısıyla, bölgede ülkeler arası sınır anlaşmazlıkları, su, kara ve sınır geçişleri ihtilaflıdır. Türkistan coğrafyasının Fergana Vadisi Bölgesinde problemler muhteliftir ve bu sorunların çözümü birçok parametrenin birlikte ele alınmasını gerektirir. Ancak Merkezi Asya devletleri genelde sorunları çözüme ulaştırmak için beraberce faaliyete geçmek yerine, zamanlarını tartışarak geçirmekte, bunun sonunda ise bir sonuca ulaşamamaktadırlar. Suinbay Suyundikov