Koronavirüs salgını sebebiyle, milyonlarca işçi “Kısa Çalışma Ödeneği”nden yararlanmak durumunda kaldı. İş ve Sosyal Güvenlik Mevzuatı Eğitim ve Araştırma Derneği Genel Başkanı Mehmet Akif Cenkci, konuyla ilgili olarak, “Pandemi sürecinde birçok işveren ‘Kısa Çalışma Ödeneği’nden faydalanıp, sigorta primlerinin bir kısmını ödedi. Çalışanların emekliliklerine etki edecek olan sigorta primleri ise yatmadı. Sadece onlar değil ücretsiz izne tabi tutulan işçiler de geç emekli olacaklar” dedi. Koronavirüs salgını ile birlikte Mart ayında başlatılan “Kısa Çalışma Ödeneği”’ “Normalleşme Ödeneği” adı altında devam ediyor. Kısa Çalışma Ödeneği ve ücretsiz izne tabi tutulan milyonlarca işçinin maaşı ise İŞKUR üzerinden ödeniyor. Emekli olanların ne kadar maaş alacağının, çalışanların ise ne zaman emekli olacağının muallak olduğu Türkiye’de şimdi de kısa çalışma uygulamasına tabi olan işçilerin geç emekli olacağı ortaya çıktı. İş ve Sosyal Güvenlik Mevzuatı Eğitim ve Araştırma Derneği Genel Başkanı Mehmet Akif Cenkci, kısa çalışma ödeneği’ni, ücretsiz izin uygulamasını ve işçilerin sosyal güvenlik haklarını Milli Gazete’den Baki Sancak’a anlattı. KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ NEDİR? Mehmet Akif Bey, ‘Kısa Çalışma Ödeneği’ nedir? Sadece pandemi sürecine has uygulanan bir uygulama mıdır? Bize anlatabilir misiniz? Kısa Çalışma Ödeneği sadece pandemi sürecine has bir uygulama değildir. Geçmişte kısa çalışma uygulaması, en yaygın olarak 2008 krizinde ve 2018-2019 yıllarında uygulandı. Pandemi sürecinde hükümet, ekonomik olarak sıkıntı yaşayan işverenlerin bu darboğazdan çıkabilmesi için “Kısa Çalışma Ödeneği”ni başlattı. Kısa Çalışma Ödeneği; genel ekonomik, sektörel, bölgesel kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması hallerinde uygulanabilmektedir. Bu uygulama, işyerinde üç ayı aşmamak şartıyla sigortalılara çalışamadıkları dönem için gelir desteği sağlayan bir uygulamadır. Pandemi sürecinde kaç kişi Kısa Çalışma Ödeneği’nden faydalandı? Nisan ayında 3 milyon 243 bin, Mayıs’ta 3 milyon 282 bin, Haziran’da 2 milyon 486 bin, Temmuz ayında ise 1 milyon 710 bin işçi Kısa Çalışma Ödeneğinden yararlandı. Normalleşme sürecinin ilanından sonra ise bu uygulama “Normalleşme Desteği” adı altında sürdürülüyor. RAKAM AÇLIK VE YOKSULLUK SINIRININ ÇOK ALTINDA İşçilerin ücretsiz izne çıkarılması durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Ücretsiz izne çıkma işçi iradesine bağlı iken pandemi nedeniyle yapılan bir yasal düzenlemeyle bu irade tek taraflı olarak işveren eline bırakıldı. Bu durum işçi aleyhine birtakım sorunların doğmasına neden oldu. Başlarda geçici olarak getirilen bu uygulamanın daha sonrasında ise 30 Haziran 2021’e kadar uzatılabilmesinin önü açıldı. Ücretsiz izne tabi tutulan işçiler aylık bin 177 lira 20 kuruş almaktadır. Bu rakam günlük 39,24 TL’ye tekabül etmektedir. Düşünebiliyor musunuz? Bir yılı aşkın bir süre bu maaş ile nasıl geçinilebilir? Bu rakam asgari ücretin, açlık ve yoksulluk sınırının çok çok altındadır. HAK KAYIPLARI BÜYÜK Pandemi sebebiyle Kısa Çalışma Ödeneği alan işçilerin sigorta primleri yatırıldı mı? İşçilerin sosyal güvenlik haklarında bir kayıp yaşandı mı? İşyerinde kısmen veya tamamen faaliyetin durması veyahut işçinin ücretsiz izne çıkarılması sebebiyle işçiler ciddi anlamda hak kaybı yaşamaktadırlar. Kısa çalışma kapsamında işçilere Kısa Çalışma Ödeneği sağlandı. Ayrıca genel sağlık sigortası primleri ödenerek sağlık hizmetlerinden yararlandırıldı. İşyerinde faaliyet kısmen durmuş ise işçinin çalıştığı gün kadar uzun vadede sigorta primi işverence yatırılması gerekiyor. Faaliyet tamamen durmuş ise işçi ücretsiz izne çıkarıldı. İŞKUR tarafından bu işçilerin sadece genel sağlık sigortası ödendi. Emeklilik günlerine etki edecek olan uzun vade sigorta primi ise ödenmedi. EMEKLİ OLMA SÜRESİ UZADI Bu durum Kısa Çalışma Ödeneği’nden faydalanan işçilerin geç emekli olacağı anlamına mı geliyor? Sadece onlar değil ücretsiz izne tabi tutulan işçiler de geç emekli olacaklardır. Faaliyeti tamamen duran işyerleri hükümet işten çıkarmayı yasakladığı için işçileri ücretsiz izne çıkarttı. Kişilerin emekli olabilmeleri için aranan en temel şartlardan birisi prim gün sayısıdır. Pandemi sürecinde birçok işyeri “Kısa Çalışma Ödeneği”nden faydalandı. İfade ettiğimiz gibi kısa çalışma kapsamında işveren sigorta primlerinin bir kısmını ödedi. Faaliyeti tamamen duran işyerlerinde ise ücretsiz izne çıkarılan işçilerin sağlık hizmetlerinin devam edebilmesi için sadece genel sağlık sigorta primleri yattı. Emekliliklerine etki edecek olan sigorta primleri ise yatmadı. İşçilerin kaç ay prim kaybı olacak? Bu, işçinin kaç ay Kısa Çalışma Ödeneği’nden faydalandığına göre değişmektedir. Haftalık çalışma süresi 45 saat olarak kabul edilen bir işyerinde üçte bir olarak kısa çalışma uygulanıyorsa 30 gün olan bir ayda işçinin maaşının 10 gününü şirket kalan 20 gününü ise İŞKUR ödüyor. İşveren sadece ödediği 10 günlük maaş kadar sigorta primini yatırıyor. Kısa Çalışma Ödeneği’nin uygulandığı 3 ay boyunca bir işçinin yatan sigorta primi sadece 30 gündür. Bu durumda işçinin 2 ay kaybı olmaktadır. Peki ya ücretsiz izne çıkarılanlar? Ücretsiz izne tabi tutulan işçilerin sağlık hizmetlerinin devam edebilmesi için İŞKUR sadece genel sağlık sigortası primlerini yatırmaktadır. Ücretsiz izne çıkarılan işçilerin emeklilik süresini belirleyen sigorta primleri hiç yatmadığı için prim kaybı çalışmadıkları süre kadar olacaktır. İŞÇİNİN PRİM BORÇLANMA HAKKI YOK İşçilerin veya işverenlerin bu durumu telafi edebilecekleri bir yol var mıdır? 5510 Sayılı Kanun’a göre sigortalıların adlarına sigorta primi yatmayan bazı dönemleri borçlanma hakları vardır. Askerlik borçlanması, doğum borçlanması, yurt dışı borçlanması, avukatlık staj süresi borçlanması, hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri borçlanması, grev ve lokavtta geçen sürelerin borçlanması, beraat edenlerin tutuklulukta veya gözaltında geçen sürelerinin borçlanması, doktora veya uzmanlıkta geçen sürelerin borçlanmasıdır. Mevzuatımıza göre ise kısa çalışma döneminde ve ücretsiz izin döneminde SGK borçlanma hakkı maalesef yoktur. YARGITAY’IN EMSAL KARARI VAR Kısa Çalışma Ödeneği’ne ve ücretsiz izne tabi olan işçilerin Kıdem Tazminatı haklarında bir kayıp var mıdır? Kıdem tazminatı işçinin en temel haklarından birisidir. İşçiler, bir işverene bağlı olarak çalışmaktadır. Bu nedenle işveren, işçinin çalıştığı her yıla karşılık 30 günlük brüt ücret üzerinden işçiye kıdem tazminatı ödemek zorundadır. Kısa çalışma döneminde işçiyle işveren arasında imzalanan iş sözleşmesi askıya alındı. Kimi iş yeri faaliyetleri tamamen durdururken kimisi ise çalışma saatlerini üçte bir oranında azalttı. Kimi işçi ise ücretsiz izne çıkarıldı. Bu işçilerin kıdem tazminatı alıp alamayacağı konusunda ise Yargıtay’ın 2008 ekonomik krizi sonrasında aldığı emsal bir kararı var. Alınan karar gereği işçiler kıdem tazminatı haklarını alabilmektedir. Ancak işçilerin mahkeme yolunu tutmadan kıdem tazminatı haklarını alabilmeleri için hükümetin bir yasal düzenleme getirmesi şarttır. “İŞÇİYE BORÇLANMA HAKKI TANINMALI” Kısa çalışma uygulamasında sigorta primleri eksik kalan işçiler için hükümet ne yapabilir? Hükümet bu konuda bir yasal düzenleme hazırlamalıdır. Hazırlanacak bir yasal düzenlemeyle kısa çalışma ve ücretsiz izin döneminde çalışan işçilerimize SGK hizmet borçlanması hakkı muhakkak tanınmalıdır. Zaten emeklilik yaşı giderek uzayan ülkemizde işçilerimiz en azından hizmet borçlanması yaparak emekli olabilmeleri için eksik kalan prim günlerini tamamlayabilirler.