Olağanüstü hâl sürecinde gidilen halk oylaması sonuçları üzerine bugüne kadar birçok analiz yapıldı ancak AKP-MHP bloğundaki çatlak ilk kez bu kadar net görüldü. Özellikle MHP tabanının yüzde 90'ına yakını 'hayır' oyu verdi.
Türkiye 16 Nisan’da Cumhuriyet tarihinin en önemli halk oylamasını yaptı. Anayasa ve sistem değişikliği için OHAL’de gidilen sandıktan YSK’nın açıkladığı sonuçlara göre; 1,4 puan farkla ‘evet’ oyları önde çıktı. Fakat ‘hayır’ cephesinin sonuçlara itirazları ise devam ediyor…
Çilekağacı’nın referandum sonuçlarıyla ilgili oluşturduğu analiz ise yaşanan tartışmalar kadar dikkat çekici sonuçları gözler önüne seriyor.
İşte rapor;
Sayısal analize göre, AKP ve CHP seçmeni büyük oranda partilerinin eğilimlerini yansıtacak şekilde oy kullandı. AKP’li seçmenin %93–96'sı EVET oyu kullanırken CHP seçmeninin %95–98'i HAYIR oyu kullandı. Her iki parti için de sandığa gitmeyen seçmen oranı %2'nin altında kaldı.
MHP TABANININ YÜZDE 90’A YAKINI HAYIR DEDİ
MHP seçmeninin %77–90 arasındaki bir kısmı parti yönetimine muhalefet ederek HAYIR oyu kullandı; %1–6'sı sandığa gitmedi; %7–18'i ise EVET oyu kullandı.
HDP seçmeninin %76–85'i HAYIR oyu kullandı; %6–12'sı sandığa gitmedi; %6–14'ü ise EVET oyu kullandı.
Katılım özellikle batıda Kasım 2015 Genel Seçimleri'ne göre arttı; Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da ise düştü.
Ekolojik çıkarım metoduyla tahmin edilen oy geçişi oranlarının görselleştirmesi şöyle;
GENEL SONUÇLAR
Kasım 2015 ve Nisan 2017 oy dağılımlarını karşılaştırdığımızda, EVET blokunun Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri haricinde yüksek fire verdiğini gördük. AKP ve MHP vekilleri tarafından Meclis'ten geçirilen anayasa değişikliği paketi sağ blok toplamının 10 puan altında EVET oyu aldı (%61'e %51,4).
Halk oylamasında EVET oy oranı Orta ve Batı Anadolu'daki neredeyse her ilçede AKP ve MHP toplam oy oranının 5 puan altında kaldı. Bu fark, Akdeniz Bölgesi'nde 10–15 puan seviyelerine çıktı.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde durum tam tersi. EVET oylarının oranı neredeyse her ilçede AKP ve MHP oy oranlarının toplamının üstünde. Buna göre HDP seçmeni içerisinde HAYIR oyu vermeyen bir azınlık halk oylaması sonuçlarını belirleyici bir biçimde etkiledi.
Oy Geçişleri başlığı altında parti seçmenlerinin EVET ve HAYIR oyu tercihlerinin istatistikî bir analizini yapıyoruz. Ancak sadece betimleyici görsellerle dahi MHP ve HDP seçmenlerinin referandum sonuçlarına etkisini anlamak mümkün. Aşağıdaki grafik, dikey eksende il düzeyinde EVET oy oranlarını, yatay eksende AKP ve MHP'nin toplam oy oranlarını gösteriyor. EVET bloku hiç fire vermeseydi, tüm iller siyah çizgi üzerinde veya yukarısında olmalıydı. Fakat MHP'nin etkili olduğu illerde (kırmızı noktalar) EVET blokunun oy kaybı genişlerken, HDP'nin etkili olduğu illerde (mor noktalar) EVET bloğunun oy oranı 2015 Kasım'daki oy oranının üstünde seyrediyor.
KATILIM
Referanduma katılım oranları Kasım 2015 seçimlerine göre ulusal düzeyde benzerlik gösterse de önemli bölgesel farklılıklar arz ediyor. Aşağıdaki haritaya göre Doğu ve Güneydoğu'da katılım Kasım 2015'e göre düştü. Bu durumda akla gelen ihtimallerden ikisi (i) göçe zorlanan seçmen kitlesinin oy kullanamaması ya da (ii) Kürt seçmenin demokratik katılım konusunda Kasım'a göre daha da isteksiz olması.
Diğer bölgelere baktığımızda ise, referanduma katılımın Orta ve Doğu Karadeniz ile İç Anadolu'da Kasım seçimlerine oranla düştüğünü görüyoruz. Seküler eğilimli ve şehirli seçmenin yoğun olduğu Ege ve Marmara kıyılarında ise seçmen kitlelerinin mobilizasyonu göze çarpıyor. Referanduma katılım Kasım ayına göre hemen her Ege şehrinde yarım puan ve üzerinde arttı.
OY GEÇİŞLERİ
Serpme diyagramlar ve harita tabanlı görselleştirmeler genel eğilimleri tespit etmemizi sağlasa da parti seçmenlerinin referandum tercihlerini kestirme konusunda yetersiz kalıyor. ‘İlçe ya da mahalle ölçeğinde gruplanmış seçmen davranışlarının tahmini için daha gelişmiş yöntemlere ihtiyaç duymaktayız’ diyen uzmanlar, önceki seçimleri incelerken de başvurdukları ekolojik çıkarım adıyla bilinen istatistikî bir yöntem kullandıklarını belirtiyor.
* AKP seçmeni içinde değişiklik paketi için EVET tercihinde bulunanların oranı %92,8–96,2 aralığında oldu. Buna göre halk oylamasındaki geçerli oyların %50'sinden azı EVET oyu veren AKP seçmeninden geldi (%46,0–47,8). AKP seçmenlerinin %1,6'sından azının sandığa gitmediğini hesapladık.
* CHP seçmeni içinde HAYIR oyu kullananların oranı %95,3–98,2 arasında oldu. HAYIR oyu veren CHP seçmeni halk oylamasındaki geçerli oyların %24,5–25,3'ünü oluşturdu. CHP seçmeninin %1,7'sinden azının sandığa gitmediğini hesapladık.
* MHP seçmenlerinin %6,7–18,4'ü değişiklik paketi için EVET tercihinde bulundu. Bu, halk oylamasındaki geçerli oyların %0,8–2,2'sine tekabül etti. Diğer bir ifadeyle, MHP'nin halk oylamasına götürülmesinde kritik rol oynadığı anayasa değişiklikleri kendi seçmeninin ezici bir çoğunluğu tarafından reddedildi. Öyle ki, EVET tercihinde bulunan AK Parti ve MHP seçmenlerinin toplamı referandumu kazanmak için yeterli olan salt çoğunluğu sağlayamadı.
* HDP seçmenlerinin %76,3–85,4'ü değişiklik paketi için HAYIR tercihinde bulundu. Bu, halk oylamasındaki geçerli oyların %8,1–9,0'una karşılık geldi. Buna karşılık HDP seçmenleri arasında EVET tercihinde bulunanların oranı %5,8–13,7 arasında oldu (halk oylamasındaki geçerli oyların %0,6–1,5'i). Ayrıca, HDP seçmeninin %5,7–11,9'u sandığa gitmedi. Buna göre HDP seçmen tabanının güçlü bir çoğunluğu HAYIR dese de, hem EVET tercihinde bulunanlar hem de sandığa gitmeyenler EVET oylarının salt çoğunluğu elde etmesine belirleyici bir rol oynadı.
