İran, Pazartesi günü erken saatlerde Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Amir Abdullahiyan'ın, diğer yetkililerle birlikte kuzeybatıdaki Doğu Azerbaycan Eyaleti'nde, Azerbaycan sınırına yakın engebeli bir bölgede seyahat ederken meydana gelen helikopter kazasında hayatını kaybettiğini resmen duyurdu. Asistanı Mohsen Mansouri ise sosyal medya hesabından bir paylaşım yaparak onun yasını tuttu.
İbrahim Raisi kimdir?
63 yaşındaki İbrahim Raisi, Haziran 2021'den bu yana İran'ın Cumhurbaşkanıdır. Aşırılık yanlısı hareketle bağlantılı olan Raisi, daha önce ülkenin yargısına liderlik etmiştir. İran'ın dini lideri Ali Hamaney'in müridi olarak görülse de bazı analistler, Hamaney'in ölümünden veya görevden istifa etmesinden sonra Raisi'nin onun yerine geçebileceğini öne sürmektedir.
Seyyed İbrahim Rais el-Sadati, bilinen adıyla İbrahim Raisi, 14 Aralık 1960'da Horasan Razavi Eyaleti'nin başkenti Meşhed'in eski Nogan mahallesinde doğdu. Babası, Sistan ve Belucistan eyaletinin Zabul şehrinin Daştak bölgesinden bir din adamıydı. Meşhed'de yaşayan babası, Raisi beş yaşındayken vefat etti.
Raisi, devrimden kısa bir süre önce, on beş yaşındayken Kum'daki ilahiyat okuluna girdi ve burada Ali Mişkini, Hüseyin Nuri Hamedani, Muhammed Fadıl Lenkerani, Ebu el-Kasım el-Khazali ve Mahmud Haşimi Şahrudi gibi önemli hocalardan dini ilimler okudu.
Raisi, Meşhed şehrinin Cuma imamı olan aşırılık yanlısı din adamı Ahmed Alam el-Huda'nın kızıyla evlidir. Eşi Jamila Alam al-Huda, Öğretmen Eğitimi Üniversitesi'nden doktora sahibidir ve Tahran'daki Beheshti Üniversitesi'nde eğitim bilimleri profesörüdür. Çiftin iki kızı ve iki torunu vardır.
İbrahim Raisi, 1980 yılında henüz 20 yaşındayken Karaj şehrinin savcılığına atandı. Birkaç ay sonra Tahran'ın batısındaki Karaj şehrinin savcılığına, ardından Devrim Başsavcısı Ayetullah Kudsi tarafından Hamedan Cumhuriyet Savcılığı görevine atandı. 1984 yılına kadar bu görevde kaldıktan sonra, 1985 yılında başkent Tahran'da Savcı Vekili oldu ve 1990 yılına kadar bu görevde kaldı. Sonrasında, dönemin yargı başkanı Muhammed Yazdi'nin emriyle Tahran Cumhuriyet Savcısı olarak atandı.
1988 yılında, henüz otuz yaşında bile değilken, İbrahim Raisi "Ölüm Komitesi" olarak bilinen bir gruba üye oldu ve binlerce siyasi tutsağın ölümle sonuçlanmasına katkıda bulundu. Humeyni rejiminin kurucu lideri, yargıdan bağımsız olarak, Lorestan, Kirmanşah ve Semnan gibi bazı vilayetlerde "adli sorunların çözümü için" üç özel karar yayınladı. Bu kararların ardından birçok önemli adli dosya Raisi ve şeriat valisi Hüseyin Ali'ye sevk edildi.
Raisi, 1988 yazında idam cezaları vererek mahkumların toplu infazlarında rol oynadı. O dönemde, Humeyni'nin talimatıyla oluşturulan ve "Ölüm Komitesi" olarak bilinen bu komite, binlerce siyasi mahkumun ölüm cezasına çarptırılmasına karar verdi.
Tplu İdam Cezaları
Komite, çoğunluğu Halk Mücahitleri ve sol örgütlerden olan siyasi tutuklulara karşı toplu idam cezaları verdi. Daha önceki hapis cezalarını çekerken bu kişilere idam cezaları verildi ve birçoğu cezalarının bitiminden sonra cezaevinden serbest bırakılmak yerine idam edildi.
1960'larda rejimin yüksek rehber yardımcısı olan ve Humeyni ile 1988'deki infazlar konusunda çıkan anlaşmazlığın ardından görevden alınan Hasan Ali Montazeri'nin resmi internet sitesi, 2016 yılında Montazeri'nin toplu infazları protesto ettiği bir ses kaydını yayınladı. Montazeri, bu açıklamaları İbrahim Raisi'nin de aralarında bulunduğu "Ölüm Komitesi" üyelerinin önünde yaptı.
Önceki Görevleri
İbrahim Raisi, 1994 yılına kadar Tahran Başsavcısı olarak görev yaptıktan sonra, Haşimi Şahrudi tarafından on yıl süreyle Genel Müfettişlik Başkanlığına atandı. 2004'ten 2014'e kadar bu görevi sürdürdü. 2014 yılında İran Başsavcısı oldu. İmam Rıza Vaezi Tabasi'nin türbesinin sorumlusunun ölümünden sonra, Hamaney onu milyarlarca dolarlık vakıfları barındıran ve aralarında gayrimenkul, otel, sanayi ve tarım şirketlerinin bulunduğu en önemli dini ve ekonomik merkezlerden birinin başına atadı. 2018 yılında Hamaney, Raisi'yi Laricani'nin yerine yargının başına atadı. Raisi, Cumhurbaşkanlığı seçimine aday olmasına rağmen bu görevinden istifa etmedi.
Bu yıllarda Ruhban Mahkemesi Özel Savcılığı, Muhafazakar Militan Din Adamları Derneği Merkez Konseyi üyeliği ve Uygunluk Ayırt Konseyi üyeliği gibi görevlerde de bulundu.
2006 yılından bu yana Uzmanlar Liderlik Konseyi üyesi olan Raisi, Rehber'in halefini seçen bu konseyde görev yapmaktadır ve halen Konsey'de Birinci Başkan Yardımcısı olarak görev yapmaktadır. Hamaney'den sonra Veli Hukukçu pozisyonu için adaylardan biri olarak anılmaktadır.
İbrahim Raisi, 2017 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde katı muhafazakarların ana adayıydı, ancak Hasan Ruhani'ye yenildi ve bu seçimde 1988 katliamındaki rolü tekrar gündeme geldi. Raisi, 2021 seçimlerinde ikinci kez Cumhurbaşkanlığına aday oldu. Bu seçimlerde, Koruma Konseyi tarafından adaylıkları reddedilen eski Parlamento Başkanı Ali Laricani, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ve Hasan Ruhani'nin Birinci Yardımcısı Eshaq Jahangiri gibi rakiplerinin çoğunun uygun bulunmaması, Raisi'nin en güçlü aday olarak öne çıkmasını sağladı.
Raisi, İran tarihindeki en düşük katılımın görüldüğü 2021 İran Cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazandı. ABD, Raisi'ye, İran ile Irak arasındaki kanlı savaşın sonunda 1988'de binlerce siyasi mahkumun toplu infazına karışması da dahil olmak üzere çeşitli nedenlerle yaptırımlar uygulamaktadır.
