Koku ve tat kaybı neden uzun sürer?
SARS-CoV-2 virüsü ile enfekte olan birçok kişi, başka semptomlar göstermeden bile koku alma duyularını kaybedebiliyor. Araştırmacılar ayrıca, enfekte kişilerin tat alma duyularını ve kemestez adı verilen kimyasal olarak tetiklenen duyuları anlama yeteneklerini kaybedebileceklerini keşfetti.
Neredeyse bir yıl geçmesine rağmen, bazıları hala bu duyuları geri kazanamadı ve sahip olanların bir kısmında da kokular tam net değil: Normalde hoş kokuların yerini hoş olmayan kokular almış.
Peki neden?
Covid-19’lu kaç kişi koku alma duyusunu kaybeder?
Kesin yüzde verilemiyor, kapsamlı çalışmalar gerekiyor, ancak çoğu koku kaybının yaygın bir belirti olduğu öne sürüyor. Geçen Haziran’da yayınlanan bir incelemede, Covid-19’lu 8 bin 438 kişinin verileri derlendi ve yüzde 41’inin koku kaybı yaşadığı belirtildi.
2021 Eylül’de yayınlanan başka bir çalışmada, İran Tahran’daki Temel Bilimler Araştırma Enstitüsü’nden araştırmacı Shima T. Moein liderliğindeki bir ekip, Covid-19 olan 100 kişiye koku tanımlama testi uyguladı ve denekler çok seçmeli kokuları tanımladı. Katılımcıların yüzde 96’sında bir miktar koku alma bozukluğu vardı ve yüzde 18’inde toplam koku kaybı vardı. Moein, Genellikle, bu hastalar kokularını aniden kaybettiklerini söylüyorlar, bu başka virütik burun tıkanıklığından ayrıdır diyor. Bazı araştırmacılar, koku kaybının Covid-19 için tanı testi olarak kullanılması gerektiğini söylüyor.
2021 Kasım’da yayınlanan bir çalışmada, koku veya tatta kendiliğinden bildirilen değişikliklerin izlenen diğer göstergelerden daha iyi bir enfeksiyon yayılım göstergesi olduğu bulundu. İnsanlar neden kokulara karşı hassasiyetlerini kaybediyor? Mekanizmalar tam olarak anlaşılmasa da, koronavirüs burundaki nöronları destekleyen hücreleri enfekte ettiğinde koku kaybının meydana geldiği konusunda bir fikir birliği var.
Araştırmacılar koku kaybını Covid-19’un bir semptomu olarak ilk kez belirlediklerinde, virüs, beyindeki koku alma merkezine sinyaller gönderen burundaki koku algılayıcı nöronları enfekte ettiği için, virüsün beyne erişebileceğinden endişelendiler.
Massachusetts Harvard Tıp Okulunda nörobiyolog Sandeep Robert Datta ve ekibi, burundaki besin duyu nöronlarını destekleyen Sustentacular hücrelerinin, bu bulaşmada etkilendikleri için koku ve tad alma özelliğimiz yoğun etkileniyor, yok oluyor veya bozuluyor. Bu da koronavirüsün destek hücrelerine bulaştığını, nöronları savunmasız ve besin maddelerini algılamaktan mahrum bıraktığını gösteriyor.
Covid-19’un kimyasal duyular üzerindeki etkilerini inceleyen Pennsylvania Eyalet Üniversitesi’nde gıda bilimi profesörü John Hayes, araştırmalar yiyeceğin veya içeceğin “tadı” üzerinde yoğunlaşsalar da, tat ve kemestez kokudan farklı duyulardır. Tat, esas olarak dildeki tat reseptörlerine dayanır, oysa kemestez, diğer mekanizmaların yanı sıra, iyon kanallarına ve duyusal sinirlere dayanır ve bunların Covid-19’a tepkileri üzerinde fazla çalışma yok.
Bozulmuş duyular ne kadar çabuk geri döner?
Çoğu insan için koku, tat ve kemestez haftalar içinde iyileşir. Temmuz’da yayınlanan bir çalışmada, koku alma bozukluğu olan Covid-19 hastalarının yüzde 72’si, tat bozukluğu olan kişilerin yüzde 84’ü bir ay sonra koku duyularını düzelttiklerini bildirdi. Londra’da Guy ve St Thomas Hastanesi burun boğaz uzmanları benzer gözlenen duyularda hızlı bir dönüş kaydetti. Bu araştırmada bir ay için 202 hastayı takip ettiler ve yüzde 49 tam iyileşti bildirdi, yüzde 41 daha geç bir gelişme görüldü.
Ancak diğerleri için semptomlar daha ciddi. Hopkins, duyuları hemen geri dönmeyen bazı insanlar, uzun bir süre içinde yavaş yavaş iyileşir diyor ama bir kişi koku alma duyusunu yeniden kazandıkça, kokular genellikle hoş olmayan ve onları hatırladıklarından farklı olarak geri geliyor. Bu duruma parozmi ( Kötü koku alma (Fantozmi)) deniyor ve bu insanlara her şey kötü kokuyor” ve etkisi aylarca sürebiliyor.
Kimyasal duyuları kalıcı olarak kaybetmek bir kişiyi nasıl etkiler?
Durum, görme ve işitme gibi diğer duyuların kaybı kadar iyi çalışılmamış olsa da, araştırmacılar sonuçların ciddi olabileceğini biliyorlar. Önemli bir sonuç, kaybın insanları gıda zehirlenmesi ve yangın gibi tehlikelere karşı savunmasız bırakmasıdır. Örneğin, anosmili (koku ve tat duyusunu kaybetmiş) insanlar, bozulmuş yiyecekleri ve dumanı daha az algılayabilir. Bu kişiler aşırı yemek yeme gibi tehlikeli bir alışkanlığa iki kat daha fazla eğilimli.
Diğer etkilerin ölçülmesi daha zor. Shima T. Moein: Çoğu insan hayatlarında kokunun önemini, onu kaybedene kadar kabul etmiyor. Yiyeceklerin lezzetini anlayamamak açıkçası büyük bir kayıp, ancak bir ebeveynin yeni doğan bebek kokusu’ yoluyla çocuğuna bağlanamaması söz konusu olabiliyor, koku bozukluğu depresyonla bağlantılı olabilir.
Tat ve koku kaybı tedavisi var mı?
Bir seçenek, insanların reçete edilen kokuları yeniden öğrenmek için düzenli koku eğitimi yapmalarıdır. Bu bazı yerlerde yapılıyor. Covid-19 enfeksiyonunun erken aşamalarındaki insanlar için, koku kaybının büyük ölçüde burun hücrelerinin iltihaplanmasından kaynaklanabileceği durumlarda, steroidler yardımcı olabilir.
Richmond’daki Virginia Commonwealth Üniversitesi’nden Richard Costanzo ve Daniel Coelho, kokulu kimyasalları algıla- yan ve beyne elektrik sinyalleri gönderen, buruna gömülü koku alma implantı geliştiriyor, ancak henüz beynin hangi bölgelerini uyarması gerektiğini bulmaları gerekiyor.
