Kimler Risk Altındadır Uyuz, istila edilmiş bir kişi tarafından hane halkı üyelerine ve cinsel partnerlerine kolayca geçebilir. Yetişkinlerde uyuz sıklıkla cinsel yolla edinilir. Uyuz, dünya çapında yaygın görülen bir durumdur; her ırktan ve sosyal sınıftan insanı etkiler. Yakın vücut ve cilt temasının yaygın olduğu kalabalık koşullarda uyuz kolaylıkla yayılabilir. Huzurevleri, uzun süreli bakım tesisleri ve hapishaneler gibi kurumlar genellikle uyuz salgınlarının olduğu yerlerdir. Çocuk bakım tesisleri de yaygın bir uyuz istilası alanıdır. Uyuz Hastalığı Bir kişi ilk kez uyuz akarları ile enfekte olduğunda, belirtiler genellikle istila edildikten sonra iki aya kadar (2-6 hafta) ortaya çıkmaz; ancak, istila edilmiş bir kişi, belirtileri olmasa bile bu süre zarfında hala uyuz yayabilir. Bir kişi daha önce uyuz geçirmişse, semptomlar maruziyetten çok daha kısa süre (1-4 gün) sonra ortaya çıkar. İstila edilmiş bir kişi, semptomları olmasa bile, başarılı bir şekilde tedavi edilene, akarlar ve yumurtalar yok edilene kadar uyuz bulaştırabilir. Uyuz Belirtileri Nelerdir? Uyuz, kaşıntı ve deri döküntüsünün en yaygın belirtileri, parazitin proteinlerine ve dışkılarına karşı duyarlılıktan (bir tür “alerjik” reaksiyon) kaynaklanır. Özellikle geceleri şiddetli kaşıntı, uyuzun en erken ve en sık görülen semptomudur. Sivilce benzeri, kaşıntılı “uyuz döküntüsü” de yaygındır. Kaşıntı ve kızarıklık vücudun çoğunu etkileyebilir veya aşağıdakiler gibi yaygın bölgelerle sınırlı olabilir: • Parmakların arasında, • Bilek, • Dirsek, • Koltukaltı, • Penis, • Meme ucu, • Bel, • Kalça, • Omuz. Baş, yüz, boyun, avuç içi ve ayak tabanı genellikle bebeklerde ve çok küçük çocuklarda etkilenen bölgedir, ancak genellikle yetişkinler ve daha büyük çocuklar etkilenmez. Bazen ciltte küçük yuvalar görülür. Bunlara dişi uyuz akarlarının deri yüzeyinin hemen altında tünel açması neden olur. Bu yuvalar, cilt yüzeyinde minik kabarık ve çarpık, grimsi, beyaz veya ten rengi çizgiler olarak görünür. Akarların sayısı genellikle az olduğundan (kişi başına sadece 10-15 akar), bu yuvaları bulmak zor olabilir. En sık parmaklar arasında, bilek, dirsek veya dizdeki deri kıvrımlarında ve penis, göğüs veya omuzlarda bulunurlar. Uyuz Tedavi Edilmezse Ne Olur? Uyuzun yoğun kaşıntısı, ciltte yaralara yol açabilecek kaşınmaya neden olur. Yaralar bazen ciltteki Staphylococcus aureus veya beta-hemolitik streptokok gibi bakterilerle enfekte olur. Bazen bakteriyel deri enfeksiyonu, streptokok sonrası glomerülonefrit adı verilen böbreklerin iltihaplanmasına neden olabilir. Kabuklu (Norveç) uyuz Kabuklu uyuz, yaşlıları, bağışıklığı zayıflamış kişileri veya kaşınmasını engelleyen koşulları olan kişileri (omurilik yaralanması, felç, his kaybı, zihinsel güçsüzlük) etkileyebilen şiddetli bir uyuz türüdür. Kabuklu uyuz, cilt üzerinde birçok akar içerebilen veziküller ve kalın kabuklarla karakterizedir. Kabuklu uyuzda, hastanın değişmiş bağışıklık durumu veya nörolojik durumu nedeniyle kaşıntı olmayabilir. Çok sayıda (2 milyona kadar) akar istilasına uğradıklarından, kabuklu uyuzlu kişiler çok bulaşıcıdır. Kabuklu uyuz olan kişiler, karakteristik kızarıklık veya kaşıntı gibi uyuzun olağan belirti ve semptomlarını göstermeyebilir. Uyuzun Teşhisi Nasıl Yapılır? Uyuz istilasının teşhisi genellikle döküntülerin alışılmış görünümü ve dağılımı ile yuvaların varlığına göre yapılır. Mümkün olduğunda, uyuzun teşhisi akar, akar yumurtaları veya dışkı maddesi (scybala) belirlenerek doğrulanmalıdır. Bu, akarı bir iğnenin ucunu kullanarak yuvasının ucundan dikkatlice çıkararak veya akarlar, yumurtalar, akar dışkı maddesi (scybala) için mikroskop altında incelemek için bir deri kazıma elde ederek yapılabilir. Bununla birlikte, akarlar, yumurtalar veya dışkı bulunamasa bile bir kişi istila edilmiş olabilir. Aksi halde sağlıklı olan istila edilmiş bir kişide 10-15 akardan daha azı mevcut olabilir. Uyuzun Tedavisi Nasıl Yapılır? Genel Önlemler Bir kişinin uyuza yakalandığı ilk seferde genellikle hiçbir belirti göstermediğini hatırlamak önemlidir. Semptomların istila edildikten sonra gelişmesi tipik olarak 4-8 hafta sürebilir; ancak bu süre zarfında hala uyuz yayabilirler. İstila edilen kişiye ek olarak, tedavi de hane halkı üyeleri ve cinsel temaslar, özellikle de istila edilmiş kişiyle uzun süreli doğrudan cilt teması olan kişiler için önerilir. Önceki ay içinde istila edilmiş bir kişiyle doğrudan uzun süreli cilt teması olan hem cinsel hem de yakın kişisel temaslar incelenmeli ve tedavi edilmelidir. Yeniden enfestasyonu önlemek için tüm kişiler aynı anda tedavi edilmelidir. Tedavi öncesi üç gün boyunca istila edilmiş kişiler veya onların yakın temaslıları (yukarıda tanımlandığı üzere) tarafından kullanılan yatak takımları, giysiler ve havlular sıcak suyla yıkanarak ve sıcak bir kurutucuda kuru temizleme yoluyla temizlenmelidir veya en az 72 saat plastik bir poşet içinde tutulmalıdır. Uyuz akarları genellikle insan derisinden 2 ila 3 gün uzakta hayatta kalmazlar. Böcek öldürücü spreyler ve fumigantların kullanılması tavsiye edilmez. Uyuz Tedavisinde Kullanılan İlaçlar Uyuz tedavisinde kullanılan ürünler, uyuz böceklerini öldürdükleri için uyuz öldürücü olarak adlandırılır; bazıları da akar yumurtalarını öldürür. İnsan uyuzunu tedavi etmek için kullanılan uyuz öldürücüler sadece doktor reçetesi ile alınabilir. Hiçbir “reçetesiz” ürün test edilmemiş ve uyuz tedavisi için onaylanmamıştır. Kutuda yer alan veya etikette yazılı talimatlara her zaman dikkatle uyulmalıdır. Belirli bir ilacı nasıl kullanacağınızdan emin değilseniz her zaman bir doktor veya eczacı ile görüşün. Uyuz tedavisinde kullanılan, losyon veya krem, boyundan ayak ve ayak parmaklarına kadar vücudun tüm bölgelerine sürülmelidir. Buna ek olarak, bebekleri ve küçük çocukları tedavi ederken, uyuzun çocuğunuzun, yüzünü, kafa derisini ve boynunu ve vücudunun geri kalanını etkileyebileceğinden, tüm baş ve boyunlarına da uyuz losyonu veya krem sürülmelidir. Uyuz semptomları, akarlara ve dışkılarına (scybala) aşırı duyarlılık reaksiyonuna (alerji) bağlı olduğundan, tüm akarlar ve yumurtalar öldürülse bile, tedaviden sonra birkaç hafta kaşıntı devam edebilir. Tedaviden 2 ila 4 haftadan daha uzun süre sonra hala kaşıntı varsa veya yeni yuvalar, sivilce benzeri kızarıklık lezyonları görülmeye devam ederse, yeniden tedavi gerekebilir. Enfekte olan cilt yaraları, bir doktor tarafından reçete edilen uygun bir antibiyotik ile tedavi edilmelidir. ***Salgınları önlemek için kabuklu uyuz olan kişiler ve hane halkı üyeleri dahil yakın temasları hızlı ve agresif bir şekilde tedavi edilmelidir. Kurumsal salgınları kontrol etmek zor olabilir ve hızlı, agresif ve sürekli bir yanıt gerektirebilir. Kabuklu uyuz hastası tarafından kullanılan odalar, kullanımdan sonra iyice temizlenmeli ve vakumlanmalıdır.