Timur’un Satranç Tahtasında 6.bolum

Ortadoğu: Timur’un Satranç Tahtasında Yeni Sınırlar

Timur’un 110 karelik satranç tahtası, küresel güçlerin dans ettiği bir arena. Ortadoğu, bu tahtada bir piyon gibi görünse de, oyunun kaderini değiştiren bir aktör. 2025’te, Rusya-Ukrayna çatışmasının küresel yankıları, Ortadoğu’da enerji savaşlarını, vekalet çatışmalarını ve mülteci krizini yeniden şekillendiriyor. Suudi Arabistan, İran, Türkiye ve diğer aktörler, kendi taşlarını oynatırken, bölge kaos ve umut arasında bir eşikte duruyor. Türk strateji geleneğinin “Kargaşada fırsat, sakinlikte güç yatar” öğüdü ışığında, bu makale, Ortadoğu’nun enerji dinamiklerini, vekalet savaşlarını, insanî yükünü ve barış arayışını analiz ediyor. Carnegie, Middle East Institute, BM, Dünya Bankası, IEA, UNHCR ve SIPRI verileriyle desteklenen çalışma, bölgenin yeni dünya düzenindeki rolünü ve barışın nasıl bir stratejiyle kazanılabileceğini inceliyor.

Tahtanın Piyonu mu, Şahı mı?

Timur’un satrancında, her kare bir hikâye anlatır. Ortadoğu, bu 110 karelik tahtada, piyon gibi küçük görünse de, oyunun gidişatını belirliyor. 2025’te, Rusya-Ukrayna çatışmasının küresel etkileri, Ortadoğu’da yeni sınırlar çiziyor: Petrol ve gaz savaşları, vekalet çatışmaları, mülteci dalgaları… Bölge, hem kaosun hem umudun arenası. Suudi Arabistan ve İran, enerji piyasalarında yarışırken; Suriye, Yemen ve Lübnan, vekalet savaşlarının sahnesi. Türk strateji geleneği, “Kargaşada fırsat, sakinlikte güç yatar” der. Ortadoğu, bu tahtada piyon mu, yoksa şah mı? Örneğin, 2023’teki İran-Suudi anlaşması, bölgesel gerilimleri azaltsa da, Suriye’deki çatışmalar hâlâ sürüyor [1]. Bu makale, Ortadoğu’nun enerji, savaş ve insanî dinamiklerini inceleyerek, barışın yolunu arıyor.

Tahtanın Ateşi

Ortadoğu, Timur’un tahtasında enerji savaşlarının merkezi. 2025’te, bölge, küresel petrol talebinin %35’ini karşılıyor; Suudi Arabistan, günlük 11 milyon varil üretimle lider, İran ise 4 milyon varille takipte [2]. Ancak, Rusya-Ukrayna çatışması, enerji fiyatlarını %20 artırdı; bu, Ortadoğu’nun gelirlerini artırsa da, küresel yenilenebilir enerjiye geçiş ve ABD’nin LNG ihracatı, bölgenin etkisini tehdit ediyor [3]. Örneğin, 2024’te ABD, Avrupa’ya LNG ihracatını %30 artırarak Ortadoğu’nun pazar payını zorladı [4]. Bağdat’ta bir petrol işçisi, “Tanklar doluyor, ama cebimiz boş” diyor; Irak’ta petrol gelirlerinin %60’ı altyapı yerine savaş giderlerine harcanıyor [5]. Türk strateji geleneği, “Ateşi kontrol eden, oyunu kazanır” der. Ortadoğu, enerjiyle tahtada güç mü kazanıyor, yoksa yeni bağımlılıklara mı sürükleniyor? Örneğin, Suudi Arabistan’ın Vision 2030 programı, yenilenebilir enerjiye 50 milyar dolar yatırım yaptı, ancak petrol hâlâ ekonominin %80’ini oluşturuyor [6]. Katar, LNG üretimini

2025’te %20 artırarak Avrupa pazarına yöneldi, ancak bu, İran’la rekabeti kızıştırıyor [7]. Enerji, sadece zenginlik değil, stratejik bir silah; Ortadoğu, bu ateşi kontrol edebilecek mi?

Gölgelerdeki Çarpışma

Ortadoğu, Timur’un tahtasında vekalet savaşlarının sahnesi. Suriye’de Rusya ve ABD, Yemen’de İran ve Suudi Arabistan, Lübnan’da Hizbullah ve İsrail… Her aktör, kendi taşını oynatıyor. SIPRI’ye göre, 2025’te bölgeye 10 milyar dolarlık silah akışı devam ediyor; bu, küresel silah ticaretinin %15’ini oluşturuyor [8]. Carnegie’ye göre, Suriye’deki çatışmalar, 2024’te 500 bin insanın daha yerinden edilmesine yol açtı; Yemen’de ise insani kriz, 20 milyon insanı gıda güvensizliğine itti [9]. Türk strateji geleneği, “Düşmanını tanımıyorsan, kendi taşını kaybedersin” der. Ortadoğu, bu tahtada kimin oyununu oynuyor? Örneğin, İran’ın Suriye’deki milis gruplarına desteği, Rusya’yla ittifakını güçlendirirken, ABD’nin YPG’ye silah yardımı, Türkiye’yle gerilim yaratıyor [10]. Yemen’de, Suudi Arabistan’ın hava operasyonları, İran destekli Husilere karşı devam ederken, sivil kayıplar artıyor [11]. Lübnan’da, Hizbullah’ın İsrail sınırındaki hareketliliği, yeni bir çatışma riskini körüklüyor [12]. Vekalet savaşları, sadece sınırları değil, insanların hayatını da parçalıyor. Ancak bu kaos, barışın tohumlarını da taşıyor; örneğin, 2023’teki İran-Suudi anlaşması, Yemen’de ateşkese zemin hazırladı [13]. Ortadoğu, bu gölgelerde barışı mı bulacak, yoksa çatışmayı mı derinleştirecek?

İnsanî Dinamiklerin Ağırlığı

Ortadoğu’nun enerji ve savaş hamleleri, tahtanın iplerini çekiyor, ancak bu ipler, insanların omuzlarına ağır bir yük bindiriyor. Timur’un satrancında, devletlerin manevraları, sıradan insanların hikâyelerini gölgeliyor. Petrol kuyuları, silah sevkiyatları, diplomatik anlaşmalar… Hepsi, liderlerin masasında planlanıyor, ama yükü insanlar taşıyor. Ortadoğu’nun yeni sınırları, sadece haritalarda değil, insanların hayatlarında da çiziliyor; bu etki, barış arayışının temelini oluşturuyor.

Tahtanın Göçmenleri

Ortadoğu, milyonlarca insanın evini terk ettiği bir coğrafya. 2025’te, Suriye ve Yemen’den 15 milyon insan mülteci oldu; Ürdün, Lübnan ve Türkiye, bu yükü taşıyor [14]. UNHCR’ye göre, Ürdün’deki Zaatari kampı, 80 bin Suriyeliye ev sahipliği yapıyor; Lübnan’da ise 1,5 milyon mülteci, nüfusun %25’ini oluşturuyor [15]. Dünya Bankası’na göre, mülteci krizi, Ürdün’ün GSYİH’sinin %10’unu etkiliyor; Lübnan’da ise kamu hizmetleri çökme noktasında [16]. Amman’da bir mülteci kampında bir baba, “Çocuklarım için bir gelecek istiyorum, ama burası bir çöl” diyor. Türk strateji geleneği, “İnsanın acısı, devletin sınavıdır” der. Ortadoğu, bu sınavda dayanışmayı mı seçecek, yoksa kaosu mu derinleştirecek? Örneğin, Türkiye, 4 milyon Suriyeli ve 500 bin Ukraynalı mülteciye ev sahipliği yaparken, Ürdün ve Lübnan, sınırlı kaynaklarla mücadele ediyor [17]. Mülteci kamplarında eğitim ve sağlık hizmetleri yetersiz;

2024’te, Suriye’deki mülteci çocukların %40’ı okula gidemedi [18]. Mültecilerin hikâyeleri, tahtanın sessiz çığlıkları; bu çığlıklar, barışa uzanan bir yol.

Yeni Sınırların Umudu

Timur’un satrancında, nihai zafer, oyunu berabere bitirmektir. Barış, bu tahtanın en değerli hamlesi. Ortadoğu, kaosun içinde barış arıyor. Türkiye’nin arabuluculuk girişimleri, 2023’teki İran-Suudi anlaşması ve İsrail-Filistin müzakereleri, umut vaat ediyor [19]. Örneğin, Türkiye’nin Yemen’deki ateşkes görüşmelerine desteği, 2024’te insani yardım koridorlarının açılmasını sağladı [20]. Ancak, vekalet savaşları ve dış güçlerin müdahaleleri, bu çabaları gölgeliyor. SIPRI’ye göre, 2024’te Suriye’ye yapılan silah sevkiyatları %10 arttı; bu, barış görüşmelerini zorlaştırıyor [21]. Türk strateji geleneği, “Barış, kargaşanın içindeki sükûnetle doğar” der. Ortadoğu, bu tahtada barışı mı inşa ediyor, yoksa sadece sınırlarını mı koruyor? Örneğin, BM’nin 2025’te önerdiği bölgesel barış planı, İran, Suudi Arabistan ve Türkiye’nin katılımıyla masada, ancak İsrail-Filistin gerilimi hâlâ bir engel [22]. Barış, diplomasi masalarında mı, yoksa toplumların dayanışmasında mı doğacak? Şam’da bir aktivist, “Barış, silahlar sustuğunda değil, insanlar birleştiğinde gelir” diyor. Ortadoğu’nun hamleleri, bu sorunun cevabını taşıyor.

Tahtanın Yeni Çizgileri

Timur’un satrancında, Ortadoğu’nun yeni sınırları, kaos ve umut arasında bir dans. Enerji savaşları, vekalet çatışmaları, mülteci hikâyeleri… Hepsi, bu 110 karelik oyunda birleşiyor. Türk strateji geleneği, “Geleceği inşa eden, geçmişi anlayandır” der. Ortadoğu, bu tahtada geçmişi mi çözümlüyor, yoksa geleceği mi yazıyor? Örneğin, enerji gelirleri, bölgeyi güçlendirirken, vekalet savaşları ve mülteci krizi, toplumsal dayanışmayı test ediyor. Serinin son yazısında, barışın nihai zaferi aydınlanacak. Her kare, yeni bir hikâye anlatıyor; her hamle, tahtanın sırrını bir adım daha açığa çıkarıyor.

Kaynakça

1. United Nations, “Iran-Saudi Agreement: Regional Impacts,” New York, 2023.

2. International Energy Agency (IEA), “Oil Market Report, Q1-2025,” Paris, 2025.

3. World Bank, “Energy Transition Impacts: Middle East,” Washington, 2024.

4. IEA, “World Energy Outlook 2024,” Paris, 2024.

5. Middle East Institute, “Iraq’s Oil Economy,” Washington, 2024.

6. Saudi Vision 2030, “Renewable Energy Investments,” Riyadh, 2025.

7. IEA, “Gas Market Report, Q1-2025,” Paris, 2025.

8. Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), “Arms Transfers Database,” Stockholm, 2025.

9. Carnegie Middle East Center, “Syria Conflict Update,” Beirut, 2024.

10. SIPRI, “Arms Transfers to Syria,” Stockholm, 2024.

11. United Nations, “Yemen Humanitarian Crisis Report,” New York, 2025.