Aytmatov’ u daha önce uzunca bir yazıyla irdelemiştik. Bu yazımızda Nobel’ le ilgili sorunu masaya yatıracağız. 

Aytmatov romanlarını Rusça yazıyor akabinde Kırgızca’ ya çeviriyordu. Sadece Cemile’ yi ilk önce Kırgızca yazmış, sonra Rusça’ ya çevirmişti. Kendi ifadesiyle eğer Kırgızca yayınlarsa 5000, Rusça yayınlarsa 50.000 kişiye ulaşmış olacaktı. Tabi ki Rusça yayınlanan roman Avrupa dillerine daha kolay ve hızlı çevriliyordu, roman 50.000’ den milyonlara ulaşıyordu. Kırgızca’ dan Türkmen, Azerbaycan, Kazak, Özbek ve Türkiye Türkçe’ sine çevrilmesi daha kolay oluyor. O dönemde Kırgızca’ nın SSCB boyunduruğundan yeni çıktığını ve dünyada varlık gösteremediğini düşünürsek Aytmatov’ un Rusça yazmasını yadırgamamalı, taktik açısından doğru ve yerinde bir hamle… 

Birleşmiş Milletler’ in rakamlarına göre 27 ada devletini saymazsak şu an dünyada 193 ülke var. Aytmatov’ un romanları 163 dile çevrildi. Bunlar içinde ilk kez duyacağınız birçok dil var. 30 yaşında dünyanın en güzel aşk hikâyesini yazan, dünyada bu denli başarı ve popülarite yakalamış ama Nobel alamamış başka yazar yok. Geniş Türk coğrafyasında Aytmatov’ dan daha büyük bir kalemin olmamasını da eklersek Nobel alamayışını haksızlık olarak görebiliriz. Ama ben böyle düşünmüyorum. Neden mi, işte cevabı:

Şimdi son 10 yılda Nobel edebiyat ödülü kimlere verilmiş bakalım: 2003’ te Hollanda asıllı Güney Afrikalı John M. Coetzee’ ye verildi. Bu adam aslen matematikçi, en son 2006’ da Avusturalya vatandaşlığına geçti. 

2004’ te Yahudi asıllı Çek yazar Elfriede Jelinek’ e verildi, herhalde gerisini yazmaya gerek yok. 2005’ te Yahudi asıllı İngiliz oyun yazarı Harold Pinter, askere gitmeyi reddettiği için para cezası almış ama Sırp kasabı ’’Miloseviç’ i Serbest Bırakın!’’’ kampanyasına katılmayı da ihmal etmemiş.

2006’ da Nobel’ i tanıdık bir isim aldı: Orhan Pamuk. 2005’ te Orhan Pamuk, İsviçre’ de yaptığı konuşmada, Türkiye’ de 1915’ te Ermeni soykırımı yapıldığını ve 1984’ ten beri Kürtlere kötü davranıldığını iddia etti. Akabinde o meşhur cümleleri kurdu: ’’Bu topraklarda 1 milyon Ermeni, 30.000 Kürt öldürüldü. Benden başka hiç kimse bunu söylemeye cesaret edemiyor. O halde ben yapıyorum, bu yüzden benden nefret ediyorlar.”

2007’ de Doris Lessing aldı Nobel’ i. İran asıllı romancı düzene başkaldırmayı çok seviyor, kadın hareketinin önde gelen isimlerinden, hem feminist hem de sosyalist... Afrika ülkesi Zibabwe’ de Kominist Parti’ nin kurulmasını sağlamış, sonra da İngiltere’ ye gidivermiş. Şimdiye kadar aldığı ödüller pek sağlam pabuçlara verilmiyor.

Fransız romancı Jean Marie Clezio, 2008’ de Nobel almış, pek karışık bir adam değil. 2009’ da Roman asıllı Alman yazar Herta Müller’ e verildi Nobel. Herta Müller, ülkesi adına çalışmayı reddettiğinden Romanya’ dan kovuldu; Almanya’ ya yerleşti.

2010’ da yine Nobel garip bir adama verildi. Adı Mario Vargas Llosa, Perulu. Fransa, İspanya, ABD yaşadığı ülkelerden bazıları... Daha da garibi Mario Vargas Llosa, Peru devlet başkanlığına aday oldu ama kazanamadı daha sonra ’’Ya benimsin ya toprağın!’’ hesabınca olsa gerek Avrupa’ ya yerleşti. 2011’ de İsviçreli Tomas Tranströmer Nobel aldı. Edebiyatla yakın ilgisi yok, aslen psikolog ama çevirmenlik de yapıyor. Son olarak Nobel 2012’ de sinemaseverlerin Kızıl Dan Tarlaları filminden tanıdığı Çinli öğretmen Mo Yan’ a verildi. Pek edebiyat başarısını göremedim; sırf ödül vermek ya da Batı’ nın Çin’ le olan ilişkilerini düzeltmek için verilmiş olabilir.

Sadece son 10 yılda Nobel alanları inceledik. Nobel her sene barış, ekonomi, kimya, tıp, edebiyat, fizik olmak üzere 6 farklı alanda veriliyor. Nobel edebiyat ödülü, ilk kez 1901' de verildi. Şimdiye kadar 105 kez 109 farklı edebiyatçı Nobel aldı. Bu ödülü Boris Pastemak ve Jean Paul Sartre reddetti. 4 defa 2 kişiye birlikte verildiği halde 7 sene de hiç kimseye verilmedi.

Görüldüğü gibi iğrenç siyasî oyunlara bulaşmış ve alet olmuş kim varsa Nobel veriliyor. Alanında en büyük ödül olan Nobel 1 asırdır hak edene neredeyse verilmedi, meşrûiyetini ve değerini kaybetti. O yüzden ben Aytmatov’ un Nobel almamış olmasını, şans olarak değerlendiriyorum. Aytmatov, Nobel’ in arkasına saklanacak küçük bir yazar değildi. Onda Nobel’ in tescil edeceğinden çok daha fazlası vardı. Aytmatov ihtişamı, romanlarından gelir. Bozkırdan gelen bir Kırgız’ ı tüm dünya tanıyorsa zaten bundan daha büyük ödül olamaz.

Cengiz Aytmatov’ u saygıyla selamlıyorum.

Yücel ÖNDER